ΕΠΟ10 - Γ' Γραπτή Εργασία | Το Συνέδριο της Βιέννης (1815) & η Συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας

 

Η Γαλλική Επανάσταση, εμπνευσμένη από τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού, αποτέλεσε ορόσημο για την είσοδο της Ευρώπης στη νεότερη εποχή. Επιδίωξε να ανατρέψει την μοναρχία, καθιέρωσε μια μορφή δημοκρατίας, καταλήγοντας όμως στο καθεστώς της δικτατορίας του Ναπολέοντα.  Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι που ακολούθησαν ήταν ουσιαστικά συγκρούσεις, οι οποίες προέκυψαν από σημαντικές ανεπίλυτες διαφορές που άφησε πίσω η επανάσταση.  Οι πολυετείς, αδιάκοπες και αιματηρές εμπόλεμες συγκρούσεις των Ναπολεόντειων πολέμων, αλλά και της Γαλλικής Επανάστασης, δημιούργησαν την ανάγκη για επαναφορά και διατήρηση της ειρήνης και της τάξης στην Ευρώπη.   Απόρροια της ολέθριας ήττας του Ναπολέοντα το 1814, ήταν η σύγκληση του Συνεδρίου της Βιέννης.  Οι βασικές στοχεύσεις του Συνεδρίου ήταν: α) η επαναχάραξη του ευρωπαϊκού χάρτη, β) η επιστροφή της καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων, η επαναφορά δηλαδή στο Παλαιό Καθεστώς και γ) η αποκατάσταση της ειρήνης στην Ευρώπη. (Ράπτης, 1999, 47˙ Hobsbawm, 147, 2002˙ Berstein Milza, 1997, 17˙ Miller, 2018, 101)

Το Συνέδριο έλαβε χώρα το Σεπτέμβριο του 1814 στη Βιέννη και διήρκεσε έως τον Ιούνιο του 1815.   Αν δίναμε ένα χαρακτηρισμό σε αυτό, θα λέγαμε ότι ήταν μια μεγάλη ευρωπαϊκή γιορτή, δεδομένου ότι συμμετείχαν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη.  Παρ’ όλα αυτά, οι αντιπροσωπείες των μικρών ευρωπαϊκών δυνάμεων έμειναν εκτός των συσκέψεων, καθώς οι τέσσερις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες ήταν αυτές που έλαβαν τις σημαντικές αποφάσεις, για την χάραξη του νέου πολιτικού ευρωπαϊκού χάρτη.   (Ράπτης, 1999, 47-48˙  Berstein Milza, 1997, 18-19)

Οι ισχυροί πολιτικοί ηγέτες των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων, ήταν εκείνοι που κίνησαν τα νήματα.  Ο ικανός και σώφρονας Μέτερνιχ της Αυστρίας, ο οποίος ήταν πανέτοιμος να καταπνίξει ακόμα και την ολίγιστη επιθυμία για αλλαγή, αναζητούσε μια απόλυτα συντηρητική Ευρώπη.  Ο ρεαλιστής λόρδος Κάσλρης της Αγγλίας, ο οποίος ενδιαφερόταν μόνο για τα εμπορικά και αποικιακά οφέλη. Ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ της Ρωσίας, ο οποίος αποσκοπούσε σε μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία, με επικεφαλής τον ίδιο.  Ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ’ μαζί με τον υπουργό Χάρντενμπεργκ της Πρωσίας, οι οποίοι συνέπραξαν με τον τσάρο, προσδοκώντας εκχωρήσεις εδαφών και ρητές υποσχέσεις.  Και τέλος, ο Ταλεϋράνδος, εκπρόσωπος της ηττημένης Γαλλίας, πού πήρε το ρόλο της φωνής των μικρών κρατών.    (Ράπτης, 1999, 48˙ Berstein Milza, 1997, 21)

Με τις επικρατούσες απόψεις της Αυστρίας και της Αγγλίας και στο πλαίσιο της αρχής της ισορροπίας, το Συνέδριο προχώρησε σε επαναχάραξη της γηραιάς ηπείρου.  Η Αγγλία, έχοντας μηδαμινό ενδιαφέρον για εδαφικές προσαρτήσεις, απέκτησε ναυτικές βάσεις και σημεία στήριξης των εμπορικών συμφερόντων και της ναυτικής της ηγεμονίας.  Τα αποκτήματά της περιλάμβαναν την νησίδα Ελιγολάνδη, τα Επτάνησα και τη Μάλτα, ενώ εκτός Ευρώπης το Κέιπ Τάουν και την Κεϋλάνη.  Η Ρωσία, λαμβάνοντας τα δύο τρίτα της Πολωνίας, μαζί με τη Βαρσοβία, κατάφερε να διεισδύσει περισσότερο στην κεντρική Ευρώπη.  Με τη Φινλανδία στο Βορρά και τη Βεσσαραβία στο Νότο κατάφερε, επίσης, να επεκτείνει τη ρωσική επιρροή στις δύο θάλασσες που περιβάλλουν την Ευρώπη, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Βαλτική.  Η Πρωσία, από τον διακανονισμό της Ρωσίας, έχασε αρκετά πολωνικά εδάφη.  Αποζημιώθηκε όμως κερδίζοντας τη σουηδική Πομερανία, το μεγαλύτερο μέρος της Ρηνανίας, το Δουκάτο της Βεστφαλίας καθώς και το 40% της Σαξονίας.  Η Αυστρία ανέκτησε το Τυρόλο και το Σάλτσμπουργκ, εις βάρος της Βαυαρίας και σε συνδυασμό με τις ιλλυρικές ακτές έλαβε το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Ιταλίας, το οποίο αποτελείτο από τη Βενετία, τη Λομβαρδία, το Δουκάτο της Πάρμας και το Μεγάλο Δουκάτο της Τοσκάνης.  Τέλος, η Γαλλία, η μεγάλη ηττημένη του πολέμου, αντιμετωπίστηκε με μετριοπάθεια και σύνεση, αφού τις επιβλήθηκαν λογικές πολεμικές αποζημιώσεις και επανήλθε στα σύνορα του 1789.  Καθώς επικρατούσε ακόμα η φιλυποψία επιστροφής της σε μια νέα επανάσταση, δημιουργήθηκε ένα ανάχωμα ουδέτερων κρατών-φραγμών, τα οποία περικύκλωσαν τη χώρα.  (Ράπτης, 1999, 48-49˙ Berstein Milza, 1997, 21-22˙ Miller, 2018, 102-103)

Λίγους μήνες μετά την λήξη του Συνεδρίου της Βιέννης, με πρωτοβουλία του τσάρου Αλέξανδρου, υπογράφηκε από την Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία η συνθήκη της Ιεράς Συμμαχίας.  Επρόκειτο για ένα έγγραφο με ασαφείς όρους, δεδομένου ότι δεν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη δέσμευση για τους συμβαλλομένους, το οποίο αναδείκνυε όμως το αντεπαναστατικό πνεύμα των ηγετών και λειτούργησε ως σύνδεσμος για τις τρεις απολυταρχικές δυνάμεις.  Οι στόχοι της Ιεράς Συμμαχίας υλοποιήθηκαν από το Συνέδριο της Ευρώπης, το οποίο με την προσχώρηση της Αγγλίας, ξεκίνησε ως τετραμελές και στη συνέχεια έγινε πενταμελές, με την συμμετοχή της Γαλλίας.  (Ράπτης, 1999, 50˙ Berstein Milza, 1997, 23-25)

Οι συνεδριάσεις ήταν συχνές την περίοδο μεταξύ 1815-1822 και είχαν ως βασικό θέμα συζήτησης τα επαναστατικά κινήματα του 1820 στην Ευρώπη, καθώς και τις αναταραχές της Νοτίου Αφρικής.  Η στάση της Βρετανίας ήταν από την αρχή ξεκάθαρη.  Ο αποκλειστικός εχθρός ήταν η δυναστεία του Βοναπάρτη και η παλινόρθωσή του στη Γαλλία.  Σε ότι αφορούσε τις επαναστάσεις, ο Κασλρής, το χαρακτήριζε εσωτερικό πρόβλημα της κάθε χώρας, το οποίο έπρεπε να αντιμετωπιστεί από τις κυβερνήσεις των εκάστοτε επαναστατούντων κρατών.  Αυτό ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με το σύστημα του Μετερνιχ, το οποίο ήταν, άμεσα ή έμμεσα, επεμβατικό.  Ο Μέτερνιχ συνυπέγραψε με τη Ρωσία και την Πρωσία το Πρωτόκολλο του Τροπάου, το οποίο ήταν ουσιαστικά μια συμμαχία κατά των επαναστάσεων. (Berstein Milza, 1997, 23-25˙ Miller, 2018, 107-108)

Οι απολυταρχικοί ηγεμόνες ένιωθαν να απειλούνται από τον φιλελευθερισμό και πάσχιζαν να διατηρήσουν την ευρωπαϊκή ηρεμία.  Η Αυστρία, με το επεμβατικό σύστημα Μέτερνιχ, εισέβαλε στα Γερμανικά κράτη και στον Ιταλικό Βορρά και κατέστειλε τη δράση φιλελεύθερων κινημάτων, τα οποία ήταν υποκινούμενα από φοιτητές.   Λίγο πριν την εξέγερση των φιλελευθέρων φοιτητών στο Πεδεμόντιο, οι αυστριακές δυνάμεις είχαν επέμβει στη Νεάπολη αποκαθιστώντας τον βασιλιά Φερδινάνδο ως απόλυτο μονάρχη, καταργώντας το σύνταγμα και τις φιλελεύθερες πράξεις που ο ίδιος είχε εκχωρήσει, έπειτα από μια εξέγερση των καρμπονάρων.  Τέλος, η Γαλλία τάχθηκε κατά των φιλελεύθερων Ισπανών, τους οποίους συνέτριψε, καθιστώντας αυτή τη μεγάλη νίκη ως την ύστατη της «Ιεράς Συμμαχίας». (Ράπτης, 1999, 50-51˙ Berstein Milza, 1997, 26-27˙ Miller, 2018, 105)

Τα φιλελεύθερα επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη οργανώθηκαν και σχεδιάστηκαν από μικρές ομάδες μορφωμένων και χειραφετημένων ανθρώπων.  Οι μυστικές επαναστατικές αδελφότητες, είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους στο τέλος των Ναπολεόντειων χρόνων.  Ο φιλελευθερισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος στους Έλληνες με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814, η οποία κατάφερε να συσπειρώσει όλο και περισσότερους ανθρώπους από διάφορα κοινωνικά στρώματα και να προετοιμάσει το έδαφος για την επανάσταση.  Ωστόσο, οι μεγάλες δυνάμεις του Συνεδρίου, δεδομένου ότι είχαν ως κύριο σκοπό τη διατήρηση της πολυπόθητης ισορροπίας απέφευγαν να ασχοληθούν με το ζήτημα των Βαλκανικών χωρών εναντίον του «μεγάλου ασθενούς» - της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  (Berstein Milza, 1997, 33-34)

Η εποχή του εθνικισμού βρισκόταν ήδη προ των πυλών.  Η εθνική αφύπνιση των υποταγμένων, για τρεις και πλέον αιώνες, στους Οθωμανούς βαλκανικών λαών εκδηλώθηκε αρχικά στην Ελλάδα και εν συνεχεία στις υπόλοιπες χώρες.  Η δίψα για την αποτίναξη της ξένης κυριαρχίας, σε συνδυασμό με τον ξεπεσμό τη Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διέγειρε τις ελπίδες των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων, όμως δημιούργησε φόβο και ανασφάλεια στις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις για το τι θα επακολουθούσε.  (Ράπτης, 1999, 55˙Αρβελέρ Aymard, 2003, 226-227)

Οι επαναστάσεις της περιόδου 1815-1848  ξέσπασαν σε τρεις κυρίως φάσεις.  Το πρώτο κύμα ξέσπασε το 1820 στη Μεσόγειο.  Το δεύτερο κύμα το 1830, το οποίο είχε επιρροή σε όλη την Ευρώπη δυτικά της Ρωσίας και το τρίτο κύμα το 1848, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο αφού επηρέασε, σχεδόν, το σύνολο του ευρωπαϊκού χώρου.  Οι κύριες αιτίες αυτών των επαναστάσεων ήταν, αφενός το ανεπαρκές πολιτικό σύστημα που είχε επανέλθει στην Ευρώπη και αφετέρου οι έντονες κοινωνικές και οικονομικές δυσαρέσκειες, οι οποίες πυροδοτούσαν συνεχώς επαναστατικές εκρήξεις. (Hobsbawm, 161-166, 2002)

Οι πρώτες επαναστάσεις που ξέσπασαν σε Ισπανία, Νεάπολη και Ελλάδα, έθεσαν για πρώτη φορά υπό αμφισβήτηση τις αποφάσεις του Συνεδρίου για γαλήνη και ισορροπία.  Οι επαναστάσεις του 1830, με εξαίρεση το Βέλγιο που κέρδισε την ανεξαρτησία του από την Ολλανδία, οδηγήθηκαν σε αποτυχία. Η Γαλλική πρωτεύουσα, εν μια νυκτί, γέμισε οδοφράγματα.  Η εργατική τάξη, που ήταν και η κινητήριος δύναμη της εξέγερσης, απαιτούσε επιστροφή στη δημοκρατία.  Η εξέγερση στην Πολωνία, ξεκίνησε με βασικό αίτημα την αυτονομία της από τη Ρωσία.  Δυστυχώς όμως, οι εσωτερικές διενέξεις και οι αντιμαχίες σε συνδυασμό με την ανυπεράσπιστη πολωνική εξέγερση απέναντι στη ρωσική υπερδύναμη, οδήγησαν σε παταγώδη αποτυχία, με αποτέλεσμα να επιβληθεί στη χώρα ένα ιδιαίτερα αυταρχικό καθεστώς.  Οι εξεγέρσεις που ξέσπασαν στα γερμανικά και ιταλικά κράτη κατεστάλησαν σχεδόν αμέσως από τις αυστριακές δυνάμεις.                      (Ράπτης, 1999, 59-60)

Το 1848 ξεσπά το τρίτο και μεγαλύτερο κύμα επαναστάσεων στην Ευρώπη.  Οι επαναστάσεις χαρακτηρίστηκαν αυθόρμητες, αφού δεν υπήρξε κάποια κοινή επαναστατική γραμμή.  Το κοινό σημείο αυτού του μαζικού επαναστατικού πυρετού, οφείλεται κυρίως στις, κοινές ανά τους λαούς οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές δυσαρέσκειες.  Στην κεντροανατολική Ευρώπη υπερίσχυε ο εθνικισμός έναντι του φιλελευθερισμού.  Ένα ντόμινο εξεγέρσεων ξεκίνησε σε Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία αλλά και στην Βιέννη, η οποία δεν θύμιζε τίποτα από εκείνη του συντηρητισμού του 1815.  Ο Μέτερνιχ, αδύναμος πλέον, να κατανοήσει και να διαχειριστεί την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη παραιτήθηκε την ίδια ημέρα και τράπηκε εις άτακτον φυγήν.  (Ράπτης, 1999, 61-64˙ Miller, 2018, 200-206)

Το επαναστατικό έτος 1848, αποτέλεσε σημείο καμπής στην ιστορία της Ευρώπης, καθώς αναδύθηκε η αντιπαλότητα ανάμεσα σε εργατική και αστική τάξη, ενώ την ίδια ώρα πραγματοποιήθηκε μια πρώτη προσέγγιση μεταξύ ευγενών και αστών.  Η παύση της δουλοπαροικίας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, η καθιέρωση συνταγματικής διακυβέρνησης καθώς και τα πρώτα βήματα για την γερμανική και ιταλική ενοποίηση μπορούν να χαρακτηριστούν ως συνέπειες των Επαναστάσεων του 1848.  Σε κάθε περίπτωση, το 1848 σηματοδότησε το οριστικό τέλος του Παλαιού Καθεστώτος. (Ράπτης, 1999, 64˙ Miller, 2018, 223-224)

Συνοψίζοντας, οι αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης, επαναφέροντας την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων και με εξαίρεση ορισμένες τοπικές συγκρούσεις, κατάφεραν να διατηρήσουν, έστω και φαινομενικά, την ευρωπαϊκή γαλήνη έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.  Ουσιαστικά όμως, η επαναστατική φλόγα που σιγοέκαιγε, σχεδόν μισό αιώνα μετά τη Γαλλική Επανάσταση στις καρδιές των Ευρωπαίων, δεν έσβησε.  Οι Ευρωπαϊκοί λαοί επαναστάτησαν θέλοντας να απαλλαγούν από την καταδυνάστευση των αυταρχικών μοναρχικών συστημάτων και των προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων, όπως επίσης και από την ξένη επικυριαρχία.  Οι συντηρητικές δυνάμεις συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις της προόδου και του νεοτερισμού, τις οποίες εξέφραζαν ο εθνικισμός, ο φιλελευθερισμός και ο ριζοσπαστισμός, αξίες που κληροδότησε στην Ευρώπη η Γαλλική Επανάσταση.  Ωστόσο, η έλλειψη ενωτικής συμπεριφοράς οδήγησε στη μοιραία καταστολή των εξεγέρσεων.  Σε ότι αφορά τις διεθνείς σχέσεις, το εκρηκτικό Ανατολικό Ζήτημα και πιο συγκεκριμένα η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήταν η αιτία που προκλήθηκε ο Κριμαϊκός Πόλεμος (1854).  Η άμεση συνέπεια αυτού του πολέμου ήταν το τεράστιο ρήγμα στις σχέσεις Ρωσίας και Αυστρίας.  Ταυτόχρονα, η ανάδειξη της Γαλλίας ως μεγάλη πρωταγωνίστρια της Ευρώπης, άλλαξε ριζικά τα δεδομένα που είχαν σχηματιστεί έπειτα από το Συνέδριο της Βιέννης.

 

 

Βιβλιογραφία

Κ. Ράπτης, Γενική ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19^ο και τον 20^ο αι., τ. Β, Πάτρα, 1999

S. T. Miller, Νεότερη και σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία, Gutenberg, Αθήνα, 2018

S.Bernstein-P.Milza, Ιστορία της Ευρώπης, τ. 2, Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1997

Ε. Hobsbawm, H εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2002

Ε.Αρβελέρ-M.Aymard, Οι Ευρωπαίοι – Νεότερη και Σύγχρονη Εποχή, τ. Β, Σαββάλας, Αθήνα, 2003